Любча   Замак у Любчы. Любча — былы гандлёвы цэнтр на беразе Нёмана, вядомы яшчэ пры Міндоўгу, г. зн. з XIII ст. У 1499 г. кароль Аляксандр дараваў яе свайму пісару Храптовічу, у XVI ст. яна перайшла да Гаштольда (1528), а з 1547 г. — да знакамітага сваім багаццем Яла Кішкі. Стаўшы віленскім кашталянам, той здабыў для Любчы Магдэбургскае права і нават асобны герб. У 1580-х гадах побач з мястэчкам быў збудаваны ўнушальны замак з палацам. У 1606 г. Кішкі парадніліся з Радзівіламі і Любча стала належаць апошнім. Прадпрымальныя магнаты вырашылі эканамічна ўмацаваць і пашырыць новае ўладанне: з Мінска, Навагрудка і іншых гарадоў яны перасялілі сюды мяшчан, стварылі рамесныя цэхі, адкрылі друкарню, дзе выдавалася шмат кніг на розную тэматыку і г. д. Горад быў распланаваны па асабліваму геаметрызаванаму плану. Цэнтрам усёй кампазіцыі быў замак. Кіруючыся да яго, мы думаем убачыць рэшткі сапраўды замка: вежаў, сценаў, равоў, пад'ёмны мост. На жаль, усё гэта да нас не дайшло. Засталіся толькі руіны — дзве некалі непрыступныя вежы, равы... Любчанскі замак быў збудаваны на ўзвышшы левага берага ракі Нёман, з трох бакоў яго акружалі равы. Адна з ацалелых вежаў — брамная — дае пэўнае ўяўленне аб замку ў цэлым. Магутны цяжкі куб яе нізу пераходзіць вышэй у васьмігранную прызму. У вежы чатыры ярусы бою з байніцамі, па якіх можна вызначыць, на якую зброю яна была разлічана. Восем ружэйных байніц нізу змяняюцца вышэй яшчэ адным ярусам з дванаццаццю такімі ж байніцамі. Трэці ярус мае восем байніц гарматнага бою (можна было страляць у розных накірунках). Зверху пад самым карнізам на кожным баку васьмі- гранніка размешчаныя па дзве мушкетныя байніцы. Складаная "гатычна-рэнесансная" цагляная муроўка дазваляе лічыць, што вежы сапраўды будаваліся ў XVI ст. Любчанскі замак быў узяты і разбураны казакамі В. Залатарэнкі (з войска Б. Хмяльніцкага, памёр у 1663 г.) у жніўні 1655 г. Наш далейшы шлях ляжыць на Уселюб. Адзiная царква, якая сустракалася нам у падарожжы, вось гэтая - праваслаўная. Я разумею, што яна стаiць ужо некалькi стагоддзяў, але псеўдарускi стыль ды снесеная да аднаго яруса вежа выглядаюць, як... Мабыць тыя руiны замка былi ж такi прыгажэй за гэтакую царкву? Але гiсторыя гэтага будынка мне не вядома. Калi у каго есть думкi - чакаю! Па матэрыялах кнiгi Аляксеева "Помнiкi Гродна i Панямоння", 1996  28/5/2002, Belmont, California